نقش کاربردی فناوری اطلاعات و ارتباطات در مدیریت بحران

نقش کاربردی فناوری اطلاعات و ارتباطات در مدیریت بحران

چکیده    ایران یکی از ده کشور بلا خیز دنیا است ، بر اساس آمار منتشر شده ایران جزو کشورهای پر مخاطره به لحاظ بلایای طبیعی است و از 40 مورد بلایای طبیعی 30 مورد آن در کشور شناسایی شده و از این نظر کشور ما در جایگاه دهم جهانی ایستاده است. کشور ایران در 100 سال اخیر 5 مورد زلزله بزرگ را ثبت کرده است. در نتیجه نقش مدیریت بحران، نقشی بسیار مهم و حیاتی تلقی می شود که باید با توجه به رشد تکنولوژی به روز شده تا هرچه بهتر بتوان حوادث و بحرانها را مدیریت کرده و از زمان انجام عملیات، هزینه ها و از همه مهمتر از صدمات ناشی از طولانی شدن روند درمان مجروحان و حادثه دیدگان جلوگیری کرد.
   موضوعی که در این مقاله ارائه داده می شود در حوزه های مدیریت بحران، مهندسی فناوری اطلاعات و ارتباطات، مهندسی پزشکی، مهندسی کامپیوتر و همچنین حوزه پزشکی می باشد.
در این مقاله تلاش شد نقش کلیدی تکنولوژی، فناوری اطلاعات و ارتباطات را در تعدادی از مراحل مدیریت در حادثه (مدیریت بحران) نشان داده تا از هزینه ها کاسته و دقت و سرعت را افزایش دهد.
   این مراحل شامل ارزیابی، تثبیت ، امداد و نجات حادثه دیدگان و از همه مهمتر درمان سریع،پیشرفته و تخصصی مصدومین ناشی از حادثه می باشد. کلید واژه
EOC - بیمارستان صحرایی-  فناوری اطلاعات و ارتباطات- تکنولوژی- مدیریت بحران مقدمه
    تكنولوژي در توسعه اقتصادي و اجتماعي همواره يك وسيله ضروري بوده و خواهد بود. امروزه بر همگان روشن است كه علت اصلي كندي كشورهاي در حال توسعه در پيشرفت¬هاي اجتماعي و اقتصادي و حتي فرهنگي، ناتواني آن¬ها در باز شناخت يا گسترش تكنولوژي درست و بهره¬گيري از آن در فعاليت¬هاي توليدي است.
   در عصر حاضر فناوري اطلاعات در تعريف قدرت و تمدن جوامع، نقش كليدي پيدا كرده است. از اين رو در دو دهه گذشته كشورهاي پيشرفته و صاحب فناوري، به فناوري اطلاعات به عنوان محور بنيادين توسعه توجه پيدا كرده اند به طوري كه هر يك از كشورها به نوبه خود طرح هاي ملي و منطقه اي خاصي را براي توسعه اين فناوري اجرا كرده اند.
   فناوري همواره به عنوان يك ابزار بخشي از زندگي ما را تشكيل داده است و با افزايش توانايي هاي بشر به عنوان سازگاري با محيط براي رهايي از نيروهاي قهار طبيعت مطرح بوده است. اهميت و جذب و به كارگيري فناوري هاي جديد در دنياي كنوني توسط شركت ها و سازمان ها بر كسي پوشيده نيست. يكي از علل توجه به اين فن افزايش رقابت در ابعاد كيفيت، هزينه، زمان و به طور كلي بهره-وري در عرصه بين الملل است.
   امروزه فناوری اطلاعات در تمام لایه¬های زندگی خصوصی و اجتماعی ما رسوخ و راهکار های نوینی را برای حل مشکلات فراهم کرده است. نکته¬ای که امروز بیش از هر زمان  دیگر جلب توجه می کند، سرعت در ارایه خدمات و کمرنگ تر شدن روز به روز محدودیت های زمانی و مکانی است و این مزیت به مدد فناوری های نوین ارتباطی در حال توسعه روز افزون است.
   در نظام سلامت، هر موسسسه درمانی برای درمان موفق بیماران خود نیاز به اطلاعات دارد. اما اطلاعاتی می¬تواند جوابگوی موسسات درمانی باشد که مستند، درست، کامل و علاوه بر این  چندرسانه¬ای بوده و نیاز روزافزون جامعه پزشکی و امور آموزشی و پژوهشی را برآورده سازد و تولید، سازماندهی، حفاظت و اشاعه آن با فناوری های نوین نیز هماهنگی داشته باشد. اطلاعات برای مراقبت از بیمار، برنامه ریزی بهداشتی، تضمین کیفی، پژوهش پزشکی، آموزش حرفه¬ای و بازپرداخت مالی به کار می¬رود و سطوح مختلف نظام ارایه خدمات سلامتی از آن استفاده می¬نمایند.

1.    اهداف امروزه کارهای رهبری عملیات در مدیریت بحران و یا در یک سانحه توسط امواج رادیویی(بی سیم) و یا بصورت تلفنی انجام می شود، که این امر خود مفید و از کارایی بسیاری بر خودار است اما  دچار مشکلاتی است از قبیل:
الف- مدیر یا فرمانده عملیات نمی تواند بصورت همزمان از تمامی مناطق عملیاتی دیدن کند.
ب- سرعت انجام عملیات کاهش می یابد.
ج- دیدگاه فرمانده عملیات از حادثه بسیار کلی و بر طبق گزارشات تلفنی ارزیابان می‏باشد.
در این مقاله تلاش شد این مشکلات از میان بر داشته شود.

2.    روشها و راه حل پیشنهادی
 
   مدیریت بحران از راه دور به استفاده از تکنولوژی اطلاعات از قبیل کامپیوتر و مجموعه سیستم های مخابراتی گفته می شود، مسایل تکنولوژی مدیریت بحران را می توان به ارتباطات راه دور تکنولوژی تصویر، صدا و شبکه قسمت بندی نمود.
  یکی از موارد پر مصرف فناوری اطلاعات را می توان در مدیریت بحران و حوادث اشاره کرد، در شبکه حوادث اورژانس با توجه به ماهیت فوریتی در پزشکی بالینی عامل زمان(در حد ثانیه) بسیار مهم است و در نجات جان حادثه دیدگان موثر است؛ بنابراین تبادل کامل و مداوم و بدون وقفه اطلاعات از طریق شبکه های رایانه ای پزشکی از راه دور برای دریافت مشاوره از مراکز مرجع یا پزشکان متخصص مشاور و نقش تعیین کننده در ارایه خدمات اورژانس به بیماران دارد.
   برای درک بالاتر و پیش زمینه ای بیشتر از این پروژه کاربردی در ادامه با طرح مثالی در این زمینه پرداخته می¬شود:
   فرض می کنیم در یک حادثه بلایای طبیعی متاسفانه تعدادی فوت کرده و افراد زیادی نیاز به مداوای سر پایی دارندکه توسط نیرو های امدادی ارایه خدمات سر پایی شده و بسیاری از این مصدومین نیاز به مداوای پیشرفته تر و بیمارستانی دارد که باید توسط نیروهای امدادی به بیمارستان صحرایی یا مرکز درمانی انتقال پیدا می کنند.
   اگر بتوان فناوری اطلاعات را در مدیریت بحران گسترش داد، میتوان تمام این حادثه را به بهترین شکل ممکن مدیریت از راه دور انجام داد.
   اگر بتوان آمبولانس ها و خودرو های نجات و امدادی را مجهز به GPS، دوربین و ارتباط ماهواره ای نمود، از لحظه رسیدن اولین خودرو که جهت ارزیابی و امداد به محل اعزام می شود، می توان توسط مرکز EOC و کارشناسانی که در آن بخش حضور دارند تحت کنترل قرار گیرند که به طور مستقیم و آن لاین حادثه را مشاهده و نظرات کارشناسانه خود را جهت هر چه بهتر انجام دادن آن سانحه به تیم های عملیاتی ابلاغ نمایند، یا مثلاً این که چگونه عملیات نجات و رهاسازی تثبیت مصدومین انجام شود یا بهتر است چه موقع این اقدام انجام گیرد. همه‏ی کارها به کمک تکنولوژی‏های روز قابل انجام و اجرا است.
   با آغاز عملیات نجات و بیرون کشیدن مصدومین کار تریاژ صورت گرفته و بیماران بد حالتر، سریعتر انتقال یابند تا کار درمان پیشرفته شروع شود.
  بر فرض، یکی از این بیماران دچار ترومای سر، شکستگی باز از قسمت ساق پا، چند شکستگی بسته و همچنین در این مورد تپش قلب و درد قفسه سینه مشاهده می شود.
   پزشک عمومی بیمارستان صحرایی یا مرکز درمانی موجود بعد از دیدن این بیمار بر اساس تشخیص خود، دستور مشاوره های مختلف متخصصان و جراحان مختلف را می دهد(در صورتی که معمولاً در چنین شرایطی پزشک متخصص و یا جراح حضور ندارد و یا اگر هم باشند بسیار درگیر بیماران مختلف هستند.) ممکن است در همان لحظه این بیمار نیاز به یک معاینه بالینی تخصصی توسط پزشک متخصص داشته باشد.
   معمولاً در چنین شرایطی پزشک اورژانس تلفنی با پزشک متخصص و یا جراح صحبت می کند و مشاهدات خود و آزمایشات، عکس های رادیولوژی، سیتی اسکن (CT-Scan)، نوار قلب (ECG) و غیره (بسته به نوع بیمار) با آن پزشک در میان می¬گذارد (از آنجایی که علم پزشکی آنقدر وسیع و گسترده و دارای شاخه های بسیاری است هیچ کسی نمی تواند ادعا کند در تمامی رشته ها تخصص دارد، بطور عمومی در دیگر شاخه اطلاعات دارد اما بطور تخصصی در رشته خود متخصص و دارای اطلاعات کافی و تجربه هستند) ممکن است دید پزشک از این بیمار یک چیز باشد ولی از دید یک متخصص چیز دیگری باشد(مثلا با مشاهده ECG، پرستار یک برداشت، پزشک عمومی یک برداشت و پزشک متخصص یک برداشت عمیق و دقیق¬تری خواهند داشت) ویا عکس¬های رادیولوژی و خواندن و مشاهده سیتی اسکن و غیره نیز به همین منوال می باشد. در این روال پزشک متخصص بر اساس صحبت های پزشک عمومی یک سری دستورات لازم را به پزشک عمومی می گوید و آن دستورات اجرا خواهد شد.
   حال از این مثال یک سوال ایجاد می شود:
   آیا بهتر نیست بستری فراهم شود تا پزشک متخصص و یا جراح بتواند بطور مستقیم بیمار خود را مشاهده کرده و در صورت لزوم با او و یا همراهانش گفت و گو کند، علایم حیاتی را به صورت online چک کند و آزمایشات، ECG،  CT-Scanو غیره بیمار را بر روی صفحه کامپیوتر، لب¬تاپ و یا حتی موبایل خود ببیند؟
   به نظر شما چقدر می تواند این امر به درمان سریعتر و هرچه بهتر مصدومان و بیماران بینجامد؟
بله این مقاله نیز چنین عقیده ای داشته و برای این کار بزرگ و حیاتی و لازم تصمیماتی گرفته است تا بتواند خدمات درمانی هرچه بهتری را ارائه کند.
   حال باید دانست نیاز پزشکان متخصص چه چیزی است؟ و چه می‏خواهند؟
   بر طبق این مثال ذکر شده و سوال طرح شده قبلی چند مورد باید در نظر گرفته شود:
1-    بسترهای ارتباطی موجود، 2- شبکه مورد استفاده و چگونگی ارتباط، 3- تجهیزات مورد نظر،    4- هزینه
   هر کدام از این موارد مسایل زیادی را خواهند داشت؛ سعی می¬شود به ترتیب به هر کدام پاسخ داده شود:
1-    این ارتباط از طریق بستر های مختلفی قابل انجام است اما با توجه به شرایط خاص و بحرانی، همچنین کیفیت مطلوب و مناسب بهتر است از طریق خطوط ماهواره، اینترنت را دریافت کرد.
2-    شبکه¬های مورد استفاده و چگونگی ارتباط:
با توجه به نیاز پزشکان نوع ارتباط بین بیمار و پزشک و چند پزشک با هم به نوعی یک ویدیو کنفرانس نیز تشکیل خواهد شد یا یک کلاب بین پزشکان مورد نظر با یکدیگر و همچنین اطلاعات مورد نیاز پزشکان از قبیل  ECG-CT-Scan-BP -T-RR و غیره که بتوانند به صورت مستقیم و online دریافت کنند و همچنین جواب خود را هم به صورت نوشتاری و هم به صورت گفتاری و سریع به پزشک اورژانس مستقر در این مرکز  بدهند که این ارتباط در شکل شماره 1 به تصویر آمده است.